Số Chuyên san 2019 (2)

Trung tâm Khoa học Lâm nghiệp vùng Trung tâm Bắc Bộ là tổ chức khoa học công nghệ công lập trực thuộc Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam. Tiền thân của Trung tâm là Lâm trường Thí nghiệm Phú Thọ được thành lập năm 1959. Sau nhiều lần sát nhập, đổi tên và đến năm 2012, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành quyết định nâng cấp đơn vị và đổi tên thành Trung tâm Khoa học Lâm nghiệp vùng Trung tâm Bắc Bộ như ngày nay.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Vườn sưu tập thực vật Cầu Hai được xây dựng từ năm 1991 có quy mô 38,6 ha với 378 loài thuộc 210 chi của 72 họ trong 4 bộ sưu tập, gồm 251 loài cây gỗ, 93 loài tre, 18 loài cây thuốc và 17 loài thuộc họ Cau. Bộ sưu tập các loài tre là bộ sưu tập tre đầu tiên của Việt Nam có 93 loài thuộc 16 chi trên diện tích 3,5 ha. Có 33 loài thực vật quý hiếm, đang bị đe dọa của Vườn sưu tập thực vật Cầu Hai, trong đó: 26 loài có trong Sách Đỏ Việt Nam 2007, 31 loài có trong Danh lục đỏ Việt Nam 2007, 13 loài thuộc nhóm IIA – hạn chế khai thác, sử dụng theo Nghị định số 06/2019/NĐ-CP, 19 loài được Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới đánh giá bị đe doạ. Đã sưu tập và lưu giữ được 32 loài thực vật đặc hữu của Việt Nam (3 loài cây gỗ, 29 loài tre), trong số 29 loài tre đặc hữu có 15 loài mới được công bố từ năm 2010 đến năm 2017 và 13 loài chưa có tên khoa học, có thể là loài mới.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Tre ngọt được phát hiện và mô tả lần đầu tiên ở Việt Nam bởi Camus (1913) nhưng đến nay chưa có nghiên cứu đầy đủ về đặc điểm sinh vật học loài Tre ngọt tại Việt Nam được công bố. Kết quả điều tra phân bố thấy 393 bụi Tre ngọt được trồng tại 4 tỉnh (Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai và Phú Thọ) nhưng chưa phát hiện thấy Tre ngọt mọc tự nhiên. Biên độ sinh thái của Tre ngọt khá rộng từ độ cao 50 m đến 1.600 m. Cây Tre ngọt có kích thước dao động khá lớn ở các điều kiện lập địa từ 6,8 – 12,3 cm đường kính, lớn nhất đạt 19,2 cm, chiều cao từ 12,4 – 20,8 m, cao nhất đạt 26 m. Măng Tre ngọt có quá trình sinh trưởng kéo dài 245 ngày, mùa măng chủ yếu tập trung từ tháng 6 đến tháng 8 (chiếm trên 50% số lượng măng của cả năm). Mỗi bụi Tre ngọt sinh ra từ 14 – 19,8 măng/bụi/năm, cây Tre ngọt 1 tuổi ra măng nhiều nhất từ 1,8 – 2,6 măng/cây mẹ. Cành chính của Tre ngọt rất ít (trung bình 1 cành/cây) và phân cành rất cao từ đốt 18 – 21.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Vù hương (Cinnamomum balansae H.Lec) là loài cây gỗ lớn thường xanh, thuộc họ Long não (Lauraceae), là loài cây đặc hữu quý hiếm có giá trị kinh tế cao. Trong nghiên cứu này, mẫu lá hoặc vỏ cây thu thập từ 50 cây trội Vù hương thuộc 7 quần thể (Phú Thọ, Tuyên Quang, Yên Bái, Sơn La, Hòa Bình, Thanh Hóa và Nghệ An) đã được sử dụng để đánh giá đa dạng di truyền bằng chỉ thị phân tử vi vệ tinh (microsatellite – SSR). Trong số 10 cặp mồi SSR dùng để phân tích thì 10/10 cặp mồi có tính đa hình cao và xác định được 28 alen. Mức độ đa dạng di truyền ở mức độ quần thể của loài Vù hương là khá cao (Na = 2,354; Ne = 2,107; I = 0,489,
He = 0,244 và Ho = 0,314). Kết quả phân tích phương sai phân tử (AMOVA) giữa các quần thể rất thấp (chiếm 12,86%) và cao giữa các cá thể trong quần thể (87,14%). Tất cả 7 quần thể Vù hương đều có hệ số giao phối cận huyết âm (Fis < 0) cho thấy hiện tượng giao phối cận huyết hay tự thụ phấn không xảy ra hoặc xảy ra rất thấp. Cây quan hệ di truyền giữa các cá thể chia làm 2 nhánh chính và có hệ số tương đồng di truyền dao động trong khoảng từ 60 đến 99,8%. Nhánh 1 gồm các cá thể có nguồn gốc ở 4 tỉnh Nghệ An, Thanh Hóa, Sơn La và Hòa Bình; nhánh 2 gồm các cá thể có nguồn gốc tại 3 tỉnh Phú Thọ, Tuyên Quang và Yên Bái. Một số giải pháp áp dụng cho công tác bảo tồn và phát triển bền vững cũng đã được đề cập.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Bốn vùng gen (một vùng gen nhân ITS và 3 vùng gen lục lạp MatK, rbcL, psbA-trnH) đã được sử dụng để đánh giá hệ thống phát sinh của 12 loài thuộc chi luồng. Kết quả phân tích trình tự nucleotide của các vùng gen có sự tương đồng từ 98 – 100% ở các vùng gen MatK, rbcl, psbA-trnH, từ 70 – 99% đối với vùng gen ITS. Mối quan hệ di truyền giữa các loài nghiên cứu khó phân tách khi phân tích trình tự nucleotide các vùng gen MatK, rbcL và psbA-trnH nhưng 2 loài đặc trưng của 2 phân chi (D. strictus và D. latiflorus) luôn có sự phân tách rõ ràng. Trình tự nucleotide vùng gen ITS có khả năng phân tách rõ ràng cả về loài và hai loài đặc trưng phân chi. Kết hợp trình tự nucleotide của cả bốn vùng gen nghiên cứu để đánh giá mối quan hệ di truyền, phát sinh chủng loại của chi luồng thấy rằng: 12 loài thuộc chi được phân thành 2 nhóm lớn đại diện cho 2 phân chi, các loài thuộc nhánh phân chi Dendrocalamus lại phân thành 3 nhóm nhỏ, đại diện cho các nhánh. Do đó các vùng gen ITS, MatK, rbcL và psbA-trnH có thể được sử dụng trong phân tích phát sinh chủng loại của các loài thuộc chi luồng.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Sử dụng cây bản địa để phát triển rừng trồng cung cấp gỗ lớn đang là hướng phát triển bền vững trong việc nâng cao giá trị gia tăng của sản xuất lâm nghiệp. Việc nghiên cứu chọn giống và định hướng sử dụng gỗ cây Thanh thất là một trong những nội dung nghiên cứu của đề tài cấp Bộ được Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam thực hiện từ năm 2014 – 2018 tại miền Bắc, miền Trung và Đông Nam Bộ. Mục tiêu khảo nghiệm giống tại Phú Thọ là: Chọn được xuất xứ và gia đình Thanh thất có triển vọng để phát triển rừng trồng. Phương pháp chọn cây trội và khảo nghiệm giống được thực hiện theo Quy phạm kỹ thuật xây dựng rừng giống và vườn giống (QPN/15 – 93) và Tiêu chuẩn ngành 04 TCN-147-2006 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Kết quả khảo nghiệm cho thấy: Có tới 12 gia đình trong số 40 gia đình của 8 xuất xứ có mức vượt thể tích thân cây hơn 10% so với trung bình của 40 gia đình tham gia trong khảo nghiệm. Ngoài ra, tăng trưởng trung bình về D1.3 > 2 cm/năm và chiều cao > 1 m/năm là những chỉ số khá tốt đối với loài cây bản địa. Căn cứ các chỉ tiêu chọn giống thì trồng rừng Thanh thất tại Phú Thọ, có thể chọn 2 xuất xứ gồm Tuyên Quang (TQ) và Bình Phước (BP) với các gia đình TQ1, TQ3, TQ6, BP22 và 5 gia đình của các xuất xứ khác gồm VP1,VP2, QN24,QN29 và PY4. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, sử dụng gỗ Thanh thất làm lớp phủ bề mặt sản phẩm gỗ cũng như đồ gia dụng cho sản phẩm rất đẹp và đảm bảo các chỉ số kỹ thuật.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Thí nghiệm khảo nghiệm 9 xuất xứ và 74 gia đình Lim xanh thuộc đề tài Bảo tồn nguồn gen cây rừng giai đoạn 1996 – 2000 được tiến hành trên diện tích 1,5 ha tại Cầu Hai, Phú Thọ. Kết quả nghiên cứu cho thấy: Không có sai khác có ý nghĩa về sinh trưởng đường kính, chiều cao và năng suất giữa các xuất xứ Lim xanh (Sig. > 0,05) nhưng giữa các gia đình có sự sai khá rõ ràng về các chỉ tiêu này (Sig. < 0,05). Có 7 gia đình đạt năng suất trên 110 m3/ha, trong đó có 6 gia đình (BT5, BT6, QN5, HB3, QN3, TH2) có chiều cao dưới cành đạt 5 m trở lên. Về chất lượng có 11 gia đình đứng đầu về độ thẳng thân đạt trên 4 điểm, cây không bị sâu bệnh và không có cây có chất lượng xấu. Có 4 gia đình vừa có năng suất cao và chất lượng tốt, đó là BT5, BT6, QN3, TH2, tốt nhất là gia đình BT5.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Nghiên cứu đánh giá các mô hình và biện pháp kỹ thuật trồng rừng Dẻ đỏ được thực hiện tại 3 tỉnh Phú Thọ, Hòa Bình,Yên Bái. Kết quả đánh giá sinh trưởng Dẻ đỏ tại Phú Thọ là loài chiếm ưu thế với đường kính thân cây đạt từ 14,7 – 23,1 cm, chiều cao vút ngọn từ 5,6 – 19,2 m, chiều cao dưới cành từ 2,1 – 9 m, đường kính tán rộng từ 3,1 – 6,6 m. Chất lượng cây tốt chiếm tỷ lệ từ 57,7 – 84,0%. Nghiên cứu ở tỉnh Yên Bái, Dẻ đỏ sinh trưởng với đường kính thân cây đạt từ 12,4 – 14,9 cm, chiều cao vút ngọn từ 12,5 – 13,0 m, chiều cao dưới cành từ 5,3 – 6,7 m, đường kính tán rộng từ 3,2 – 3,6 m. Chất lượng cây tốt chiếm tỷ lệ từ 45,6 – 57,4%. Ở tỉnh Hòa Bình, Dẻ đỏ là loài chiếm ưu thế với đường kính thân cây đạt từ 16,4 – 17,4 cm, chiều cao vút ngọn từ 14,3 – 15,6 m, chiều cao dưới cành từ 6 – 7,5 m, đường kính tán rộng từ 5 – 5,5 m. Chất lượng cây tốt chiếm tỷ lệ trung bình từ 57,4 – 63,8%. Tăng trưởng bình quân năm của Dẻ đỏ ở 3 tỉnh Phú Thọ, Hòa Bình, Yên Bái đều thuộc nhóm cây bản địa sinh trưởng nhanh, có tốc độ tăng trưởng đường kính trên 0,8 cm/năm, trong đó tăng trưởng bình quân Dẻ đỏ tại Hòa Bình lớn nhất đạt ∆D1.3 = 1,1 cm, nhỏ nhất tại Phú Thọ đạt ∆D1.3 = 0,95 cm/năm.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Kết quả đánh giá mô hình rừng trồng hỗn giao cây lá rộng bản địa cung cấp gỗ lớn 13 tuổi tại vùng Trung tâm Bắc Bộ cho thấy, tỷ lệ sống của các mô hình hỗn giao cây lá rộng khá thấp, đạt từ 48,1 – 66,4%, trữ lượng từ 58,95 – 108,70 m3/ha (tăng trưởng 4,53 – 8,36 m3/ha/năm) ở Yên Bái và từ 95,22 – 139,43 m3/ha (tăng trưởng 7,32 – 10,42 m3/ha/năm) ở Phú Thọ. Các mô hình hỗn giao ở Phú Thọ đồng đều và tốt hơn ở Yên Bái, mô hình hỗn giao 5 loài (Dẻ đỏ, Sồi phảng, Re gừng, Xoan đào, Kháo vàng) theo hàng (MH3) có trữ lượng cao nhất (108,70 m3/ha) ở Yên Bái và mô hình hỗn giao 4 loài (Dẻ đỏ, Sồi phảng, Re gừng, Xoan đào) theo dải (MH5) đạt trữ lượng cao nhất ở Phú Thọ (trữ lượng 139,43 m3/ha, tăng trưởng 10,72 m3/ha/năm). Loài Sồi phảng và Dẻ đỏ sinh trưởng tốt nhất ở mô hình hỗn giao 5 loài theo hàng và các loài Xoan đào, Re gừng và Kháo vàng sinh trưởng tốt nhất ở mô hình hỗn giao 3 loài theo hàng. Trong mô hình 3 loài và 5 loài theo hàng, Re gừng là loài có chất lượng thân cây kém nhất (tổng điểm 10,5 điểm ở hầu hết các mô hình) và kém nhất loài Re gừng. Các công thức hỗn giao cây lá rộng bản địa hiện chưa phát hiện bệnh, có tỷ lệ cây trồng bị sâu ăn lá gây hại từ 1,6 – 11,3%.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Re gừng là cây gỗ lớn lá rộng thường xanh có biên độ sinh thái rộng, gỗ màu trắng xám, thớ mịn được sử dụng để trong xây dựng và đóng đồ. Loài cây này đã được gây trồng ở một số tỉnh miền núi phía Bắc bước đầu có triển vọng. Kết quả đánh giá 12 mô hình trồng Re gừng từ 12 đến 25 tuổi ở Cầu Hai cho thấy, Re gừng là loài cây sinh trưởng khá chậm, đạt tăng trưởng đường kính từ 0,55 – 1,18 cm/năm. Sinh trưởng chiều cao của Re gừng của các mô hình không có sự khác nhau lớn, tăng trưởng chiều cao vút ngọn dao động từ 0,62 – 0,89 m/năm. Tán lá Re gừng của các mô hình dao động từ 1,92 – 7,69 m; sinh trưởng đường kính tán có ảnh hưởng rõ rệt đến sinh trưởng đường kính. Trữ lượng các mô hình rừng trồng Re gừng khá thấp, trữ lượng dao động từ 45,28 – 172,51 m3/ha và tăng trưởng trữ lượng từ 2,38 – 7,19 m3/ha/năm đối với rừng từ 17 – 25 tuổi. Chất lượng cây Re gừng ở các mô hình khá tốt với độ thẳng thân từ 3,6 điểm trở lên, ít khi bị sâu bệnh. Cây có chất lượng tốt và trung bình chiếm đa số, cây chất lượng xấu chiếm dưới 27%.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Kết quả đánh giá sinh trưởng các loài cây lá rộng bản địa 14 tuổi trong mô hình trồng hỗn giao tại Trạm Thực nghiệm Lâm sinh Lương Thịnh, Yên Bái cho thấy: Đa số các loài sinh trưởng nhanh (17/25 loài), tỷ lệ sống có sự biến động rất lớn và 3 loài (Bách xanh, Lát hoa, Nghiến) chết toàn bộ; trong các loài sinh trưởng nhanh gồm cả các loài cho gỗ tốt, giá trị kinh tế cao như Vù hương, Xoan đào, Dẻ đỏ, Lim xanh. Về chất lượng cây trồng thì có 18 loài có hình thân thẳng, trong đó: 4 loài có cả thân thẳng, độ nhỏ cành và phát triển ngọn tốt và 11 loài có cả 3 chỉ tiêu chất lượng ở mức khá. Hầu hết các loài không bị sâu bệnh đến thời điểm hiện tại, trừ Sồi phảng, Xoan đào, Vạng trứng bị sâu ăn lá và Re gừng bị sâu đục thân. Trên cơ sở đánh giá sinh trưởng và chất lượng cây trồng đề xuất 5 loài cây lá rộng bản địa mọc nhanh thích hợp để trồng hỗn loài tại Yên Bái và những nơi có điều kiện sinh thái tương tự, đó là Sồi phảng, Dẻ cau, Dẻ đỏ, Xoan đào và Lim xanh và 4 loài cây có triển vọng là Vù hương, Chò nâu, Chò chỉ và Re gừng cho vùng này.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Việc sử dụng cây lá rộng bản địa để trồng rừng trồng gỗ lớn sẽ làm đa dạng cơ cấu cây trồng, tăng tính ổn định của hệ sinh thái rừng quốc gia và làm tăng giá trị rừng trồng. Chò nâu là loài cây gỗ lớn bản địa đã được trồng bằng gieo hạt thẳng năm 1971 và trồng bảo tồn nguồn gen cây rừng năm 2000, những mô hình có thời gian đủ dài để đánh giá khả năng cung cấp gỗ lớn. Kết quả đánh giá các mô hình trồng Chò nâu ở Cầu Hai cho thấy: Mô hình bảo tồn nguồn gen Chò nâu có tỷ lệ sống cao đạt 75,9%, sinh trưởng nhanh cả đường kính và chiều cao (D1.3 = 19,3 cm, Hvn = 19 m, Hdc = 11,5 ở rừng 19 tuổi, D1.3 = 43,2 cm, Hvn = 25,2 m, Hdc = 16,7 ở rừng 48 tuổi). Tăng trưởng đường kính và chiều cao của Chò nâu là 1,01 cm/năm đường kính và 1,0 m/năm về chiều cao ở tuổi 19 và 0,88 cm/năm đường kính và 0,53 m/năm về chiều cao ở tuổi 48. Trữ lượng rừng Chò nâu 19 tuổi đạt 269,36 m3/ha, tăng trưởng trữ lượng đạt 14,2 m3/năm. Xuất xứ Xuân Sơn sinh trưởng nhanh nhất cả về đường kính và chiều cao, sinh trưởng kém nhất là xuất xứ Tuyên Quang. Nếu được chọn giống, tỉa thưa nuôi dưỡng rừng trồng Chò nâu có thể đạt năng suất rất cao từ 426,2 – 567 m3/ha. Chất lượng thân cây Chò nâu rất tốt để trồng rừng cung cấp gỗ lớn với thân cây thẳng, phân cành cao, cành nhỏ và phát triển ngọn rất tốt, chưa bị sâu bệnh gây hại. Vì vậy, Chò nâu là loài cây lá rộng bản địa có tiềm năng trồng rừng gỗ lớn ở vùng Trung tâm Bắc Bộ.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Thanh thất (Ailanthus triphysa) phân bố rộng khắp ở Việt Nam, là loài cây gỗ lớn, mọc nhanh, gỗ mềm, thớ thẳng, mịn, dễ bóc, rất được ưa chuộng làm gỗ dán, bao bì, sản xuất diêm… Thanh thất đã được gây trồng tại một số địa phương như ở Bình Phước, Khánh Hòa, Phú Yên với kết quả ban đầu có triển vọng. Tuy nhiên mô hình rừng trồng khảo nghiệm Thanh thất tại Đoan Hùng, Phú Thọ đã ghi nhận xuất hiện loài Sâu ăn ngọn non (Atteva fabriciella) và Sâu ăn lá (Eligma narcissus) gây hại mạnh. Sâu ăn ngọn non gây hại nặng rừng trồng Thanh thất ở giai đoạn tuổi 2 và tuổi 3 với 100% số cây bị hại, mức độ gây hại nặng với cấp hại trung bình (R) tương ứng là 2,82 và 2,65. Chúng ăn trụi vỏ của các đỉnh sinh trưởng, gây hiện tượng chết ngọn, sau đó cây phục hồi nhưng sẽ hình thành nhiều chồi gây ảnh hưởng lớn đến sinh trưởng và chất lượng cây. Sâu ăn lá gây hại nặng đối với rừng trồng ở giai đoạn 1 năm tuổi với 100% số cây bị hại, mức độ bị hại nặng (R = 2,57). Hai loài sâu này là sinh vật gây hại nguy hiểm đối với rừng trồng Thanh thất. Do đó, cần tiếp tục nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái và các biện pháp phòng trừ để có giải pháp quản lý hiệu quả.

Xem tóm tắt | Tải về

TÓM TẮT
Bương lông điện biên (Dendrocalamus dienbienensis H.N Nguyen & V.T. Nguyen) ở cấp độ 3 – 4 tuổi đã được nghiên cứu xác định thông số công nghệ ép nhiệt để tạo ván ghép thanh. Các thanh tre được gia công có kích thước 400  20  4 (mm) và sấy đạt độ ẩm 10 – 12%, sau đó được ghép tạo ván ghép thanh tre 3 lớp bằng chất kết dính Melamine Urea Formaldehyde (MUF). Thông số chế độ ép: nhiệt độ (0), áp suất (P), thay đổi như sau: (0 = 110, 115, 120oC; P = 1,0; 1,2; 1,4 MPa và  = 1,5 phút/mm chiều dày). Kết quả cho thấy thông số công nghệ ép đã ảnh hưởng đến chất lượng ván ghép tre thể hiện ở các tính chất cơ, vật lý chủ yếu. Khối lượng thể tích () đạt 0,8 – 0,92 g/cm3; WA đạt 18,7 – 23,1%; TS đạt 6,0 – 7,6%; MOR đạt 110,13 – 156,74 MPa; MOE đạt 10106,80 – 16731,00 MPa; cường độ dán dính đạt 0,65 – 1,25 MPa. Trong khoảng biến thiên của nhiệt độ, áp lực ép với 9 chế độ ép nhiệt (CĐ) thì chế độ CĐ 5
(T0 = 115oC, P = 1.2 MPa,  = 20 phút) có kết quả xác định các chỉ tiêu chất lượng là tốt nhất ( = 0,87 g/cm3, WA = 18,5%, TS = 6,0%, MOR = 156,74 MPa,
MOE = 16731 MPa, cường độ dán dính = 1,25 MPa, sản phẩm đạt Class 1: sử dụng cho sản phẩm ở điều kiện trong nhà). Ván ghép thanh tre tạo ra với thông số chế độ ép lựa chọn đáp ứng tốt yêu cầu làm vật liệu xây dựng và sản xuất đồ nội thất.

Xem tóm tắt | Tải về