Kết quả nghiên cứu bước đầu về thành phần hóa học của dầu hạt Lai (Aleurites molucana)

Lương Văn Tiến, Vũ Hoàng Phương, Hoàng Văn Thắng

Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam

TÓM TẮT

Cây Lai (Aleurites moluccana) là loài cây gỗ lớn đa tác dụng, có phân bố rộng từ các tỉnh phía Bắc đến các tỉnh Tây Nguyên. Dầu ép từ hạt Lai có giá trị dinh dưỡng cao, tại một số nước trên thế giới như Hawai, Úc, Malaysia, dầu Lai được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp thực phẩm và dược phẩm. Các kết quả nghiên cứu ban đầu về tách dầu từ hạt và xác định thành phần hóa học của dầu Lai phân bố tại ba vùng Đông Bắc, Bắc Trung Bộ và Tây Nguyên cho thấy hàm lượng axit linoleic (axit omega- 6) chiếm 32–40%, hàm lượng axit linolenic (α- linoleic) 22 – 26%, hàmlượng axit oleic 22 –38%, tổng hàm lượng axit béo bão hoà thấp dưới 12%; ngoài các axit béo bão hoà và chưa bão hoà còn có mặt các alcaloid, terpennoid, flavonoid. Dầu Lai có chỉ số axit thấp, chỉ số iode tương đối cao (115), độ nhớt thấp (45 cP), là loại dầu dễ ester hóa để làm nguyên liệu cho sản xuất biodiesel. Các kết quả phân tích cho thấy có thể coi dầu Lai là một nguồn nguyên liệu dầu thực vật quan trọng trong tương lai.

Từ khoá: Dầu Lai, Aleurites moluccana, Thành phần hóa học.

ĐẶT VẤN ĐỀ

Cây Lai (Aleurites moluccana), họ Thầu dầu (Euphorbiaceae) là loài cây nhiệt đới, phân bố rộng rãi ở Đông Nam Á, Trung Quốc, Philippin, Ấn Độ, Malaysia, Mỹ, Úc. Cây Lai được biết như loài cây đa tác dụng. Hạt Lai dùng để ăn, ép dầu dùng trong công nghiệp xà phòng, mỹ phẩm, chế dầu nhờn, thắp sáng, làm sơn, verni. Khô dầu được khử độc dùng làm thức ăn chăn nuôi. Một số bộ phận của cây được dùng làm thuốc chữa bệnh như lá, hoa, nhựa tiết ra từ cành non. Gỗ được dùng làm nhà, đóng đồ mộc. Cây còn được trồng làm cảnh, cây bóng mát.

Phần quan trọng nhất của cây Lai là dầu ép từ hạt. Theo các tài liệu nghiên cứu nước ngoài đã được công bố, dầu chiết bằng phương pháp Sochxlet trong dung môi n-hexan, xác định thành phần dầu bằng phương pháp sắc ký khí/khối phổ (GC/MS), trong dầu Lai có khoảng 13 axit béo no và không no, chiếm 92% khối lượng, bao gồm: myristic, palmitic, palmitoleic, heptadecanoic, heptadecenoic, stearic, oleic, linoleic, arachidic,eicosenoic, behenic, lignoceric. Trong dầu Lai, ngoài thành phần chủ yếu là các axit béo, phần còn lại bao gồm các saponin, terpenoidvà các peroxides.

Dầu ép từ hạt Lai là loại dầu có giá trị dinh dưỡng vì có hàm lượng axit béo chưa bão hòa cao, đặc biệt trong đó hàm lượng linoleic và α- linoleic (còn gọi là axit omega -6) đạt tới trên 60%, đây là những axit hoàn toàn không thể thiếu cho quá trình trao đổi chất ở những cơ thể động vật không có khả năng tự sinh ra axit này. Axit linoleic còn được sử dụng trong dược phẩm để chế tạo thuốc ngăn ngừa một số bệnh như ung thư, tiểu đường, xơ vữa động mạch,….và sử dụng trongmỹ phẩm, làm xà phòng, chất nhũ hóa, mỹ phẩm.

Ở Việt Nam, loài cây Lai có phạm vi phân bố khá rộng, từ các tỉnh phía Bắc đến các tỉnh Tây Nguyên. Người dân các địa phương từ lâu đã biết sử dụng những sản phẩm từ cây Lai như dầu ép từ hạt làm thực phẩm, dùng lá non và vỏ thân làm thuốc chữa bệnh, nhưng cho đến nay những nghiên cứu về loài cây này, đặc biệt là những nghiên cứu về thành phần hoạt chất của dầu hạt chưa được thực hiện một cách đầy đủ. Đề tài “Nghiên cứu chọn giống và kỹ thuật trồng cây Lai (Aleurites moluccana) ở Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ và Đông Bắc theo hướng lấy quả” do TSKH. Lương Văn Tiến, Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam chủ trì được thực hiện, với mục đích xác định được các biện pháp gây trồng phù hợp, đồng thời xác định các giống Lai có năng suất quả, hàm lượng và chất lượng dầu cao. Kết quả phân tích dầu trong hạt từ các cây trội ở ba vùng sinh thái cho thấy thành phần các hoạt chất khá phong phú, đặc biệt tổng hàm lượng các axit béo chưa bão hoà lên đến trên 80%. Bài báo này sẽ cung cấp các thông tinban đầu về tách dầu từ hạt Lai và xác định thành phần hoá học của dầu thu được.

(Tạp chí Khoa học Lâm nghiệp số 2 năm 2012, trang 2273-2279)