Xác định cơ cấu cây trồng rừng và các loài ưu tiên cho vùng Tây Nguyên

Trần Văn Con

Trung tâm lâm nghiệp nhiệt đới

Tây Nguyên là một vùng lâm nghiệp trọng điểm của đất nước, nơi tỷ lệ che phủ của rừng còn khá lớn (57%) và nhiều tài nguyên rừng nhất. Tuy nhiên, nguồn tài nguyên quí giá này đang suy thoái cả về chất lượng và số lượng, cần có các biện pháp tác động kịp thời. Việc trồng rừng trong vùng đã bắt đầu từ hơn hai mươi năm nay, nhưng diện tích rừng trồng chưa bù được diện tích rừng tự nhiên bị mất. Trong tổng số khoảng 83 ngàn ha rừng trồng ở Tây Nguyên có không quá 10 loài cây trồng, trong đó chỉ khoảng 3-5 loài có qui mô diện tích lớn từ vài trăm ha trở lên. Các loài cây được trồng phổ biến nhất cho mục tiêu phủ xanh và sản xuất là: thông ba lá, thông nhựa, keo lá tràm, bạch đàn, bời lời; các loài cây trồng xen cây nông nghiệp để chắn gió và che bóng (cho cà phê, chè…) là các loài thuộc họ Đậu như: muồng đen, keo dậu, so đũa… Các loài cây bản địa mới được trồng thử nghiệm ở qui mô nhỏ và thường ở các khu rừng phòng hộ và rừng đặc dụng như: sao, trắc, hương, cà te, trám hồng…

Theo kế hoạch trồng rừng của 15 năm tới (dự án trồng mới 5 triệu ha) thì vùng Tây Nguyên phải trồng 500.000ha rừng mới. Đây là một nhiệm vụ rất lớn và cần được giải quyết đồng bộ ở nhiều khâu, một trong những khâu quan trọng nhất là chọn đúng loài cây trồng cho các lập địa và mục đích trồng rừng khác nhau.

Trong bài viết này, chúng tôi sẽ thảo luận một số vấn đề liên quan đến việc chọn cơ cấu cây trồng và các loài ưu tiên cho vùng Tây nguyên.

Xác định mục đích trồng rừng

Đối với vùng Tây Nguyên, có thể xác định các mục đích trồng rừng chủ yếu sau:

Biểu 1. Các mục đích trồng rừng ở Tây Nguyên

Các vùng sinh thái

Tây Nguyên có thể chia thành 5 vùng sinh thái chính với các đặc trưng cơ bản sau:

Biểu 2. Các vùng sinh thái ở Tây Nguyên

Xác định cơ cấu cây trồng cho các mục đích khác nhau

Bộ Lâm nghiệp (cũ) đã có quyết định 680 ngày 15/8/1986qui định các loài cây lâm nghiệp dùng cho trồng rừng ở các vùng trong cả nước. Quyết định này dựa trên 5 tiêu chuẩn và chia làm hai mức độ, như sau:

Biểu 3. Các tiêu chuẩn và loài lựa chọn cho vùng Tây Nguyên theo quyết định 680 của Bộ Lâm nghiệp (cũ) 1986

Các tiêu chuẩn đề ra trong Quyết định này còn chưa cụ thể, đặc biệt là chưa đi sâu vào các mục đích sử dụng, các yêu cầu sinh thái riêng của từng loài.

Các công trình nghiên cứu sau đó do nhóm công tác “Đánh giá loài cây bản địa” thực hiện dưới sự tài trợ của Đại sứ quán Australia thông qua dự án STRAP, đã bổ sung và tổng hợp thành 3 nhóm tiêu chuẩn như sau:

Theo mục đích sử dụng, được chia thành: gỗ lớn, gổ nhỏ, sản phẩm ngoài gổ, phù trợ (có chú ý tới giá bán, các đặc tính cơ bản của sản phẩm như tỷ trọng, độ cứng, độ bền, màu sắc…).

Theo điều kiện gây trồng như vùng phân bố (đai cao), hiện trạng thảm thực bì, trạng thái đất đai.

Theo khả năng gây trồng như các yêu cầu sinh thái (ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm…), và kỹ thuật lâm sinh.

Dựa trên các nhóm chỉ tiêu này, kết hợp với các thông tin thu thập được, nhóm công tác đã đưa ra một danh sách gồm 80 loài bản địa có triển vọng dự tuyển cho cơ cấu cây trồng ở Tây Nguyên, trong đó nhóm gỗ lớn gồm 48 loài, nhóm gỗ nhỏ 10 loài, nhóm đặc sản ngoài gỗ 12 loài và nhóm phù trợ 10 loài (xem phụ lục 1).

Kế thừa các kết quả nghiên cứu đã có và trên cơ sở của các mục đích trồng rừng đã được xác định ở biểu 1, chúng tôi đề xuất cơ cấu và chủng loại cây trồng rừng cho các vùng sinh thái và các mục đích trồng rừng cụ thể (biểu 4).

Các loài cây ưu tiên:

Cần phải căn cứ vào các mục đích khác nhau để đề ra các tiêu chuẩn lựa chọn các loài cây ưu tiên. Tuy nhiên, cần phải đặc biệt ưu tiên các loài bản địa có khả năng đáp ứng được tính đa mục đích và khả năng gây trồng dễ dàng. Chúng tôi đề nghị dựa trên các chỉ tiêu sau đây để xác định danh mục các loài cần ưu tiên (biểu 5).

Biểu 4. Cơ cấu các loài cây theo mục đích và vùng sinh thái ở Tây Nguyên

Biểu 5. Chỉ tiêu lựa chọn các loài ưu tiên cho các mục đích trồng rừng

Khuyến nghị về một số giải pháp

Về giống và chất lượng giống

Hiện nay trong vùng, giống cây lâm nghiệp thường được thu hái từ rừng tự nhiên hoặc do một số cơ quan thuộc Công ty giống TW cung cấp. Ngoài ra các tư nhân cũng cung cấp giống nhưng không kiểm soát được, do đó, chất lượng giống rất xô bồ, không bảo đảm. Cần có cơ chế quản lý giống chặt chẽ hơn. Nên cấp giấy chứng nhận cho các cơ quan, cá nhân có thể cung cấp giống và cây con, dưới sự kiểm soát của một cơ quan có thẩm quyền và chuyên môn. Có qui hoạch tốt hơn về các vườn cung cấp giống quốc gia.

Về các biện pháp kỹ thuật lâm sinh

Phần lớn các cây lâm nghiệp được sử dụng để trồng rừng trong vùng chưa có qui trình kỹ thuật, thậm chí chưa có cả hướng dẫn kỹ thuật. Do đó các đơn vị trồng rừng thường lúng túng trong việc chọn loài phù hợp lập địa, cũng như chưa nắm vững yêu cầu kỹ thuật lâm sinh của mỗi loài, nhất là các loài bản địa mới đưa vào trồng. Dự án 661 cần tổng kết và nghiên cứu bổ sung để xây dựng hướng dẫn kỹ thuật cho các loài ưu tiên trong vùng. Xây dựng các mô hình trình diễn kỹ thuật lâm sinh trong những vùng sinh thái trọng điểm. Xây dựng hệ thống các lâm phần rừng mục đích cho các vùng sinh thái.

Về vốn: Xây dựng lại định mức suất đầu tư thích hợp và có các chính sách huy động vốn tốt hơn đề nâng cao hiệu quả trồng rừng. Cần có cơ chế ưu tiên trọng điểm, tránh đầu tư tràn lan, dàn trải và không đủ vốn cần thiết để bảo đảm trồng rừng thành công.

Phụ lục 1: Danh lục các loài cây dự tuyển vùng Tây Nguyên (Do nhóm công tác đánh giá cây bản địa phục vụ trồng rừng đề xuất, Nguyễn Xuân Quát, 1997)

Determination on forest plantation species and the priority ones

for the Central Highland

Summary:According to the reforestation plan, 500,000ha of new forest must be planted to the year 2010 in the Central Highland. This is a huge task and must be all-sidedly fufilled. One of the most important links is to select the planted species to be matched with the planting sites and to meet various aims of the forest planting.

The paper mentions typical features of main ecological zones in the Central Highland. Based on the list of the proposed 80 promising tree species as candidate ones to be planted in the Central Highland (large – timber: 48 species; small-timber; 10 species; non-wood, special products: 12 species and 10 supporting species) and on aims of forest planting, the author suggests a structure of planted species and aims of forest planting for each ecological zone.

****************************************

Tin mới nhất

• Tạp chí Khoa học Lâm nghiệp
• Ảnh hưởng của mật độ và phân bón đến năng suất rừng trồng Keo lai 9,5 năm tuổi ở Quảng Trị
• Nghiên cứu đặc điểm đất đai tại khu vực loài Trúc đen (Phyllostachys nigra Munro) phân bố tại Sa Pa, Lào Cai
• Phân tích chỉ số đa dạng sinh học của thực vật thân gỗ trong Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà - Tp. Đà Nẵng
• Nghiên cứu đa dạng di truyền cây Dầu rái (Dipterocarpus alatus Roxb.) bằng kỹ thuật RAPD

Các tin khác

• Kết quả điều tra hệ thực vật và thảm thực vật rừng huyện KonPlong, Tỉnh Kon Tum
• Kết quả nghiên cứu bước đầu về khả năng phục hồi rừng tự nhiên lá rộng thường xanh sau nương rẫy ở Tây nguyên
• Một số vấn Đề trong quản lý, sử dụng bền vững hệ sinh thái rừng ngập mặn và rừng tràm*
• Bước đầu nghiên cứu phòng trừ cỏ dại ngoại lai xâm hại rừng bằng nấm Colletotrichum truncatum (Schewein) Andrus & Moore
• Kết quả nghiên cứu xây dựng mô hình trồng rừng bằng các loài cây bản địa trên đất rừng thoái hoá ở Tử Nê - Tân Lạc - Hoà Bình