Tác giả: Trần Văn Tiến

Nhân giống vô tính bằng phương pháp giâm hom đã và đang đưa vào sử dụng ngày một nhiều và đóng một vai trò không thể thiếu được trong công tác chọn giống, bảo tồn lài nguyên di truyền ở trên thế giới nói chung và nước ta nói riêng. Chính vì thế việc nghiên cứu nhân giống bằng hom là việc làm thiết thực nhằm góp phần đẩy nhanh sản xuất cây con bằng hom phục vụ cho việc trồng rừng.

Đối với phương pháp giâm hom thì dễ dàng thực hiện, ít tốn kém đầu tư, dễ dàng mở rộng và chuyển giao cộng nghệ cho các cơ sở sản xuất. Các phương pháp chủ yếu là từ cành hoặc chồi được cắt thành từng đoạn dài 10- 15cm, nhúng vào thuốc bột và cắm vào giá thể bằng cát hay trong túi bầu. Hom được phun mù thẹo định kỳ để giữ ẩm cho hom giâm không bị quá khô hay quá ẩm. Kết quả của hom giâm được xác định bởi thời gian ngắn và tỷ lệ ra rễ cao. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kết quả của việc giâm hom, nhưng phụ thuộc bởi ba yếu tố chính là: khả năng ra rễ của hom giâm (cá thể, giai đoạn và vị trí của hom), môi trường giâm hom và các chất kích thích ra rễ.

Giâm hom là công việc được áp dụng và đã thu được những kết quả bước đầu, có thể đưa vào sản xuất đại trà cho một số đối tượng cây trồng chính phục vụ cho bảo tồn và chọn giống.

1. Một Số loài cây bảo tồn:

Đa số các loài cây bản địa quí hiếm vừa phân bố rải rác, số lượng cá thể mẹ ít, khó thu hái hạt, mùa hoa quả không ổn định và năng xuất thấp. Do đó việc nhân giống sinh dưỡng bằng phương pháp giâm hom là giải pháp tích cực nhằm phục vụ cho bảo tồn và mở rộng qui mô trồng rừng khôi phục lại nguồn tài nguyên quí hiếm này.

a. Cây Pơ mu (Fokienia hodgisii):

Cây gỗ, cao to, thường xanh, phân bố ở độ cao 1300m trở lên, mọc hỗn giao trong rừng lá rộng thường xanh. Gỗ bền, đẹp, được sử dụng làm đồ mỹ nghệ, đồ mộc gia dụng… trong những năm qua loài cây quí hiếm này đã bị khai thác quá mức để xuất khẩu làm giảm khả năng phục hồi lại rừng bằng con đường nhân giống bằng hạt.

Cây Pơ mu được giâm hom thành công ở những cá thể từ 2-8 tuổi, bằng cành của cây trưởng thành hoặc đã qua tạo chồi. Hom ra rễ đạt 80-90% khi xử lý bằng NAA 1,5%, với giá thể bằng cát hay trực liếp trong túi bầu.

Cây Pơmu trồng bằng hom có tiềm năng sinhtrưởng tốt và có thể mở ra triển vọng trồng phục hồi rừng.

b. Cây Bách xanh (Calocedrus macrolepis):

Cây gỗ, thân thẳng cao to, thường xanh, có khả năng phát triển mạnh độ cao 1000m trở lên, trong các khoảng trống và rừng thưa trên đất dốc thoát nước. Gỗ bền đẹp sử dụng làm đồ mộc gia dụng và ngoài ra gỗ có mùi thơm dễ chịu dùng làm nguyên liệu làm nhang. Loài này cũng bị khai thác quá mức dẫn đến làm giảm khả năng phục hồi rừng bằng hạt.

Cây Bách xanh giâm hom thành công ở những cá thể từ 2- 10 tuổi, bằng cành của cây trưởng thành hoặc đã qua tạo chồi. Hom ra rễ đạt 85-95% khi xử lý bằng IBA 1% trên cát hay trực tiếp trong túi bầu.

Cây Bách xanh trồng bằng hom tuy sinh trưởng chậm hơn cây Pơ mu nhưng có khả năng phát triển tốt ở những nơi khô hạn. Đặc biệt với tán lá đẹp và thường xanh nên có khả năng trồng làm cây xanh đường phố.

c. Cây Hồng tùng (Dacrydium elatum):

Cây gỗ, thân thẳng, cao, to, phân bố độ cao từ 1200m trở lên, mọc hỗn giao trong rừng lá rộng thường xanh. Gỗ bền đẹp, sử dụng trong đồ mộc gia dụng và mỹ nghệ.

Cây Hồng tùng giâm hom thành công ở các giai đoạn có độ tuổi khác nhau, bằng chồi vượt ở cây trưởng thành hoặc đã qua tạo chồi. Hom ra rễ đạt 80-85% khi xử lý bằng IBA 1,5% trên giá thể bằng cát.

d. Cây Bạch tùng (Podocarpus imbricatus)

Cây gỗ lớn, phân bố ở độ cao từ 700m trở lên, mọc hỗn giao trong rừng lá rộng thường xanh. Gỗ mềm và trắng, dễ gia công và sử dụng chủ yếu làm đồ mỹ nghệ.

Cây Bạch tùng giâm hom thành công ở các giai đoạn có độ tuổi khác nhau, bằng chồi vượt ở cây trưởng thành hoặc đã qua tạo chồi, nhưng ở giai đoạn từ 2- 10 tuổi thì thời gian ra rễ được rút ngắn. Hom ra rễ đạt 80-85% khi xử lý bằng IBA 1 % trên giá thể bằng cát.

Cây Bạch tùng trồng bằng hom có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt, có triển vọng trồng phục hồi rừng.

c. Cây Xá xị (Vù hương)(Cinnamomum parthenoxxylon):

Cày gỗ lớn, thường xanh mọc hỗn giao trong rừng lá rộng thường xanh. Gỗ bền, đẹp,sử dụng trong đồ mộc gia dụng và dỗ mỹ nghệ. Đặc biệt có tinh dầu thơm-tập trung chủ yếu ở gốc và rễ, được sử dụng trong giải khát. Do đó loài này bị khai thác quá mức, có khả năng bị đe doạ cao.

Hom giâm cây Xá xị thành công ở các ở độ tuổi khác nhau, bằng chồi vượt ở cây trưởng thànhhoặc qua giai đoạn tạo chồi. Tỷ lệ ra rễ dạt 60-65 % khi xử lý bằng IBA 10% trên giá thể bằng cát.

Cây Xá vị trồng rừng bằng hom có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt,có triển vọng trồng rừng phục hồi rừng bằng hom.

2. Một số loại cây trồng rừng sản xuất

Trong sản xuất bên cạnh việc chọn lọc các dòng tốt thì việc dùng biện pháp giâm hom nhằm lưu giữ và đưa ra sản xuất một số lượng lớn cây con để phục vụ trồng rừng là giải pháp tích cực.

a. Thông ba lá (Pinus kesiva):

Cây gỗ lớn, phân bố tự nhiên rất rộng. Gỗ tốt được sử dụng trong đồ mộc gia dụng, ngoài ra còn sử dụng làm nguyên liệu giấy rất tốt.

Hom giâm Thông ba lá tốt nhất ở giai đoạn 2-7

tuổi, bằng chồi đã qua giai đoạn tạo chồi. Tỷ lệ ra rễ từ 80-90% khi xử lý bằng IBA 0,5-1% (hoặc không xử lý khi chọn hom tốt) trên giá thể bằng cát hay lúi bầu.

Kết quả của giâm hom Thông Ba lá có thể đưa vào sản xuất đại trà với một số lượng lớn để phục vụ trồng rừng. .

b. Thông Caribae (Pinus caribaea):

Đây là loài thông nhập nội, có khả năng sinh trưởng rất tốtvà đượcđưa vào chương trình trồng rừng. Nhưng tính bất thụ rất cao, do đó không thể nhân giống bằng con đường từ hạt mà bằng nhân giống sinh dưỡng trong đó phương pháp giâm hom là sự lựa chọn tốt nhất.

Hom giâm của Thông Caribaea tốt nhất ở giai đoạn 2-8 tuổi, bằng chồi đã qua giai đoạn tạo chồi. Tỷ lệ ra rễ từ 80-90% khi xử lý bằng IBA 0,5-1 % (hoặc không xử lý khi chọn hom tốt) lên giá thể bằng cát hay túi bầu.

Kết quả này có thể đưa vào sản xuất với số lượng lớn phục vụ cho việc trồng rừng và phát triển loài này.

3. Một số ý kiến đề xuất và triển vọng trồng rừng bằng hom:

Cho tới nay việc nghiên cứu nhân giống vô tính bằng phương pháp giâm hom đối với một số cây rừng không còn là vấn đề khó khăn nữa nếu biết sử dụng loại hom, chất kích thích ra rễ và tạo được môi trường thích hợp. Điều cần quan tâm ở đây phải có những hiểu biết nhất định về kỹ thuật, xây dựng các vườn vật liệu kết hợp chương trình chọn giống, đầu tư cho việc mở rộng qui mô tới các cơ sở sản xuất.

Các loài cây quí hiếm như Bách xanh, Pơ mu có khả năng phát triển tốt, nhưng nguồn hạt hiếm hoặc không có, không đủ đáp ứng dủ nhu cầu, do đó cần phát triển trồng rừng trên diện rộng bằng hom.

Công nghệ giâm hom các loài cây trồng rừng sản xuất như Thông ba lá Caribaea dễ dàng thực hiện, ít tốnkém đầu tư vì có thể giâm trực tiếp vào bầu, không cần thiết sử dụng chất kích thích ra rễ nếu tạo chồi và chọn chồi thích hợp. Do đó cần mở rộng và phát triển trồng rừng sản xuất các loài này bằng hom.

Sources: Cục Lâm Nghiệp